Een nieuwe Hooglandse Kerk
Op 20 december 1314 verleent de Bisschop van Utrecht toestemming voor de bouw van een houten kapel op het ‘Hooge Land’. Oorspronkelijk was het kerkje bedoeld als bijkerk voor de parochie van Leiderdorp (buurgemeente van Leiden). De kapel van het kerkje is gewijd aan de heilige Sint Pancras. Door onder andere de sterke economische groei van de stad Leiden en het toenemend aantal inwoners wordt het kerkje al snel te klein. In 1366 word de Hooglandse Kerk te Leiden door Jan van Virneburg (bisschop van Utrecht) verheven tot kapittelkerk. Dit gaf de doorslag om een nieuwe kerk te bouwen, een gotische kruiskerk. In 1377 wordt gestart met de bouw van de kerk, het priesterkoor wordt voltooid in 1391, de kooromgang in 1415, het hoogkoor in 1475 en rond 1500 het enorme (65,70 meter) transept en de zijbeuken. Het gehele project lijdt regelmatig onder geldgebrek waardoor het project af en toe langzamer gaat dan gepland of soms geheel stil komt te liggen.
Doordat het geld langzamerhand op begint te raken stopt in 1535 de bouw waardoor het schip, de gewelven, balustraden en luchtbogen niet meer kunnen worden voltooid.
Reformatie
Tijdens de Beeldenstorm, die in Leiden in augustus van het jaar 1566 woedt, werden grote vernielingen aangericht aan de verschillende kerken waardoor er van de katholieke aankleding bijna niets behouden blijft. De beeldenstorm, waarbij veel kostbare kunstvoorwerpen en archiefstukken verloren zijn gegaan, wordt gevolgd door de reformatie, die voornamelijk soberheid predikt. In 1572 wordt de katholieke Hooglandse Kerk Leiden hervormd tot protestantse kerk. Twee jaar daarna krijgt de Hooglandse Kerk Leiden nog een andere functie als graanopslag tijdens het Leidens ontzet.
Maatschappelijke rol
In de zeventiende eeuw vervult de Hooglandse Kerk naast haar religieuze rol ook een belangrijke maatschappelijke rol voor de stad. Door de bouw van een aantal karakteristieke kerkhuisjes rondom de Hooglandse Kerk leverde de kerk een belangrijke maatschappelijke bijdrage aan de stad, bovendien konden de huurinkomsten goed worden gebruikt voor het onderhoud aan de kerk. Helaas worden in de negentiende eeuw de meeste van de kerkhuisjes gesloopt.
Restauratie
Van 1840 tot 1903 vind er grote restauratie aan de Hooglandse Kerk Leiden plaats, dit was hoognodig omdat door de kruitramp van 1807 de kerk erg bouwvallig was geworden en het slopen van de kerk zelfs werd overwogen. De volgende grote restauratie vind van 1952 tot 1972 plaats doordat opnieuw de kerk instabiel was geworden, ditmaal als gevolg van de Tweede Wereldoorlog.
Tegenwoordig
Tegenwoordig heeft de Hooglandse Kerk Leiden nog steeds haar kerkelijke functie. Een kleine greep uit de bezienswaardigheden die u in de Hooglandse Kerk vindt zijn: een preekstoel uit 1604, een doophek uit 1632, de grafsteen van Justinus van Nassau en zijn vrouw, een enorm uurwerk uit 1607 en een imposant orgel.